اهمیت و جایگاه ازدواج
قسمت پنجم
ه) ویژگیهای اقتصادی و شغلی
امروزه برخورد جوانان و خانوادههای ایشان، دربارهی معیارهای اقتصادی و شغلی اینگونه است؛ برخی جوانان با اینکه شغل مناسبی ندارند یا احتمال حمایت مالی از سوی خانواده را نمیدهند، بر ازدواج با دختر موردنظر خود اصرار میورزند. در پارهای موارد جوانان در آستانه ازدواج معیارهای دینی، اخلاقی و شغلی مناسب را دارند و از درآمدی که توان اداره زندگی مشترک را داشته باشند، برخوردارند امّا با این حال، خانواده دختر بر شرایط خاص شغلی و اقتصادی پافشاری میکنند و در پی آنند که داماد در آستانه ازدواج ماشین، خانه و یا دارایی خاصی داشته باشد.
مراجعه به منابع دینی این حقیقت را آشکار میسازد که اسلام به جنبههای اقتصادی انتخاب همسر، نگاه ویژهای دارد. از نگاه دین، توان اقتصادی مرد و زنی که در آستانه ازدواج قرار دارند، نباید ملاک گزینش و یا رد آنها باشد. چنانکه قرآن کریم، اعضای جامعه اسلامی را به فراهم آوردن زمینه ازدواج مردان و زنان بیهمسر که شایستگی لازم را دارند، فراخوانده است. در عین حال نه تنها تمکن مالی را شرط شایستگی قرار نداده، بلکه ازدواج را برای افراد فقیر و فاقد درآمد کافی، موجب استغنا و برخورداری آنان از فضل الهی دانسته است:
وَأَنكِحُوا الْأَیَامَى مِنكُمْ وَالصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِن یَكُونُوا فُقَرَاءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ؛ بیهمسران خود، و غلامان و کنیزان درستکارتان را همسر دهید. اگر تنگدستند، خداوند آنان را از فضل خویش بینیاز خواهد کرد، و خدا گشایشگر داناست (89).
براساس این نگرش، پیشوایان دین (علیهمالسلام)، جوانان را به ازدواج ترغیب کرده و خودداری از ازدواج از ترس فقر را بدگمانی به خدا دانستهاند. امام صادق (علیهالسلام) فرمود:
کسی که ازدواج را از ترس تأمین مخارج همسرش ترک کند، همانا گمان بدی به خداوند بلندمرتبه روا داشته است؛ چرا که خداوند میفرماید: اگر فقیر هم باشند از فضل خویش آنها را بینیاز میکنم (90).
در روایت دیگری حضرت رضا (علیهالسلام) معیار انتخاب را دین و اخلاق مطرح کرده و توصیه میکنند مسائل اقتصادی جز شرایط ازدواج قرار نگیرد:
اگر مردی برای خواستگاری نزد تو آمد و دین و اخلاق او را پسندیدی، با او ازدواج کن و فقر و نداریش مانع تو از این کار نشود. خدای متعال فرموده است: و اگر تهیدست باشند، خداوند از فضل و کرم خود آنان را توانگر کند (91).
سیره عملی پیشوایان دین (علیهمالسلام) از آن حکایت دارد که ایشان بدون کمترین نگرانی از مسائل مالی و اقتصادی و با اعتماد کامل به فضل و رحمت الهی، یاران بیبضاعت خویش را به خواستگاری میفرستادهاند و به والدین دختران نیز توصیه میکردند که مسایل اقتصادی را مانع ازدواج دخترانشان، با افراد بیبضاعت قرار ندهند. امام صادق (علیهالسلام) میفرماید: جوانی از انصار، نزد پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آمد و از تنگدستی به ایشان شکایت کرد. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به او فرمود: ازدواج کن! جوان گفت: خجالت میکشم نزد پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بازگردم. سپس، مردی از انصار به او برخورد و گفت: من دختری زیباروی دارم. آنگاه دختر خویش را به ازدواج آن جوان درآورد. امام صادق (علیهالسلام) فرمود:
پس خداوند، به زندگی او گشایش داد: پس از آن، جوان نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آمد و ایشان را از وضع خود آگاه ساخت. پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: ای جوانان! بر شما باد ازدواج کردن (92).
از آموزههای اسلامی به دست میآید که همسانی اقتصادی دو طرف ازدواج، معیاری اساسی در انتخاب همسر شمرده نمیشود. چنانکه در ازدواج پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) با حضرت خدیجه (علیهاالسلام) و ازدواج برخی از یاران پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مانند ازدواج جوبیر با ذلفا، ازدواج مقداد بن اسود با ضباعهی دختر عبدالمطلب و زید بن حارثه با زینب بنت جحش که با توصیه اولیای دین (علیهمالسلام) صورت گرفته، این نوع همسانی مشاهده نمیشود (93). افزون بر آن که براساس روایات اسلامی، لازم دانستن همسانی اقتصادی از سوی افراد ثروتمند، گناهی بزرگ شمرده شده است. امام صادق (علیهالسلام) فرمود :
برای بنده گناهی بدتر از آن نیست که پسر برادر [ایمانیش] نزد او برود و بگوید مرا [با دخترت] ازدواج بده و او بگوید: این کار را نمیکنم. من از تو ثروتمندترم (94).
ابراهیم تیمی میگوید: در حال طواف بودم که امام صادق (علیهالسلام) بازویم را گرفت و به من سلام کرد. سپس فرمود: ای ابراهیم! مؤمن، به هیچ سودی دست نیافته است که برایش زیانبارتر از ثروت باشد. ثروت برای او، زیانبارتر از دو گرگ درنده است که به گلهای بیچوپان حمله میبرد، یکی از اول گله و دیگری از آخر آن. سپس فرمود: گمان میکنی که آن دو گرگ چه میکنند؟ گفتم: حضرت به سلامت باد! گله را نابود میکنند. حضرت صادق (علیهالسلام) فرمود:
درست است. کمترین زیانی هم که به مؤمن میرسد، این است که برادر مسلمانش نزد او به خواستگاری برود و به او بگوید: تو مال و ثروتی نداری (95).
همچنین پیشوایان دین مردان را از انتخاب همسر به انگیزه ثروتمندی زن بر حذر داشته و یادآور شدهاند که خداوند چنین مردانی را به دارایی همسر واگذار و به آن پناهنده میکند (96). نهایت این که ممکن است ثروت همسر به طغیان او منجر شود. در روایت زیبایی آخرین فرستاده الهی (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
با زنان به خاطر زیباییشان ازدواج نکنید؛ زیرا چه بسا زیبایی، آنها را به تباهی افکند. برای مال و ثروتشان هم با آنان ازدواج نکنید؛ چه بسا که ثروتشان آنان را به سرکشی وادارد؛ بلکه برای دین با آنها ازدواج کنید (97).
حاصل آن که برخلاف آن چه در جامعه کنونی ما مرسوم شده است، برخورداری از شرایط اقتصادی مناسب و همسانی اقتصادی در تشکیل خانواده شرط نیست؛ بلکه مهم، داشتن انگیزه کار و تلاش برای کسب روزی حلال است تا سربار خانواده خود نباشد. و اینکه از ایمان استواری برخوردار باشد تا با توکّل بر خدا اقدام به ازدواج کرده و خداوند از فضل خود او را توانگر خواهد نمود. بنابراین هر چند ممکن است همسانی زن و مرد در امور اقتصادی به سازگاری بیشتر آنان کمک کند، ولی این امر را نمیتوان به عنوان ملاک لازم برای همسر مناسب در نظر گرفت